Comportements durables

Jonas Görgen verdedigde zijn eindproef met als titel Pipe Dreams or true transition? A research by design perspective on the energy transition in Brussels, in het kader van de Master in Urban Design and Spatial Planning, aan de Vrije Universiteit Brussel (VUB).

In zijn thesis, “Pipe Dreams or True Transition? A Research by Design Perspective on the Energy Transition in Brussels,” onderzoekt Jonas hoe lokale buurten kunnen bijdragen aan een veerkrachtige, klimaatneutrale stad, met Kuregem in Brussel als casestudy. Hij betoogt dat de energietransitie verder moet gaan dan een puur technologische benadering en ook de sociale en ecologische gevolgen van energieverbruik moet aanpakken, met aandacht voor ongelijkheid, woningtekorten en vervuiling.

Het onderzoek benadrukt het belang van gemeenschapsbetrokkenheid en een holistische aanpak, waarin sociale, technologische en infrastructurele aspecten samenkomen. Jorgen paste ruimtelijke ontwerptechnieken toe, zoals cartografie en morfologische analyse, om het energiepotentieel binnen de stedelijke structuur van Kuregem in kaart te brengen en strategieën te ontwikkelen voor een duurzaam energiesysteem dat aansluit bij lokale behoeften en de kwaliteit van de openbare ruimte.

Door samen te werken met experts en lokale organisaties zoals het Centre de Rénovation Urbaine (CRU) en Cultureghem, streefde hij ernaar “social washing” te vermijden en zijn ontwerpvoorstellen te verankeren in reële stedelijke vraagstukken. Daarnaast onderzocht hij de risico’s van eco-gentrificatie en de mogelijke verdringing van kwetsbare gemeenschappen, en pleitte hij voor een geleidelijke, inclusieve energietransitie in plaats van ontwrichting.

De eindproef van Jorgen beoogt de duurzaamheidsdiscussie te verschuiven van een louter technische uitdaging naar een gezamenlijke inspanning, waarbij de cruciale rol van sociale organisaties in de energietransitie wordt belicht.

Wout Barbier verdedigde zijn eindproef met als titel De rol van alternatieve mens-natuurrelaties in het gedepolitiseerde Vlaamse landbouwdebat, in het kader van de Master in de Bio-ingenieurswetenschappen, aan de Universiteit Gent (UGent).

Agro-ecologie wijst de weg naar een eerlijker en ecologischer voedselsysteem. De opschaling van dit model verloopt echter moeizaam, de industriële landbouw blijft dominant. In zijn werk kadert Wout deze impasse binnen de post-structuralistische en post-politieke theorie. Hieruit komen sociale bewegingen naar voren als repolitiserende actoren, met discoursen gebaseerd op andere, alternatieve mens-natuurrelaties. Op basis van een discoursanalyse en interviews onderzoekt hij welke rol het benadrukken van zorg voor natuurlijke elementen speelt in het Vlaamse landbouwdebat. Momenteel werkt dit eerder verdelend dan verbindend, aangezien financiële duurzaamheid in het discours te vaak ondergeschikt is. Hierdoor worden conventionele boeren niet gemobiliseerd.

In zijn werk heeft Wout geprobeerd het agro-ecologisch discours te vernieuwen om de transformatieve werking ervan te vergroten. Twee innovatieve ideeën staan centraal:
-    het herdefiniëren van “het politieke” in de landbouw, waardoor sociale bewegingen en discursieve processen als motoren van verandering worden gepositioneerd, en
-    het herdefiniëren van “de natuur”, wat het ingebeelde conflict tussen natuurbescherming en landbouw doorbreekt.

Dit is geen louter theoretische oefening, maar een praktisch idee met belangrijke implicaties, vooral gezien de spanningen tussen natuurbeschermingsorganisaties zoals Natuurpunt en de landbouwsector.

Verder komt uit zijn onderzoek de praktische aanbeveling naar voren om meer in te spelen op de zorgen van conventionele boeren. Omdat financiële duurzaamheid vaak ondergeschikt blijft in het agro-ecologische discours, worden conventionele boeren niet gemobiliseerd. Door ecologische en financiële duurzaamheid te combineren, kan het agro-ecologisch model breder gedragen worden.

Dit onderzoek draagt bij aan de discussie over hoe een duurzamer en inclusiever voedselsysteem kan worden vormgegeven, waarbij het ook mogelijk is om agro-ecologie effectiever te integreren in het bredere landbouwbeleid.

Alexia Chalouli verdedigde haar eindproef met als titel The Forest Re[-]collected: Post-fire landscapes as agents of reperative urbanism, in het kader van de Master (of Science) Urbanism, Landscape and Planning, aan de KULeuven.

The Forest Re[-]collected: Post-fire landscapes as agents of reperative urbanism onderzoekt de bosbranden van 2021 in Noord-Evia (Griekenland) binnen de bredere context van langdurige milieuveranderingen door menselijke activiteit, klimaat en landgebruik. Alexia onderzoekt de ecologische, economische en sociale gevolgen van bosbranden en richt zich daarbij op ‘forest urbanism’ en ‘landscape stewardship’.

Haar onderzoek biedt innovatieve strategieën voor landschapsplanning om ecologische regeneratie, het herstel van landelijke ‘livelihood’ en de veerkracht van gemeenschappen in brandgevoelige mediterrane regio's te bevorderen.
-    Ecologisch gezien integreert haar eindproef regeneratie na een brand en verbetering van de biodiversiteit door bodemherstel, waterbeheer en bosdunning.
-    Economisch gezien stelt het systemen voor die de bestaansmiddelen op het platteland herstellen door middel van duurzame bosbouw en landbouw, waarbij lokale industrieën zoals vijgenplantages worden geïntegreerd in het duurzame landgebruikmodel.
-    Op sociaal gebied benadrukt het de samenwerking tussen gemeenschappen door lokale kennis te integreren, gedeelde infrastructuren te creëren en cultureel erfgoed te behouden.

Het proefschrift geeft creatieve oplossingen zoals ‘forest urbanism’ en de ‘mosaic landscape model’. De innovatieve aanpak combineert ontwerpinterventies met storytelling en cartografie om nieuwe strategieën voor landgebruik te inspireren. Haar werk verschuift ook de maatschappelijke perceptie door bosbranden te zien als kansen voor vernieuwing en empowerment van gemeenschappen in plaats van alleen als bedreigingen.

Fien Meizler verdedigde haar eindproef met als titel Terramo, in het kader van de bachelor Interieurvormgeving, aan HOGENT.

Terramo is een collectie bestaande uit verschillende balancerende meubelstukken die duurzaamheid en de menselijke kant van design benadrukt. Ze zorgen voor interactie tussen mensen, mobiel & materiaal, maar tonen ook het evenwicht tussen natuurlijke en biobased materialen.

De collectie Terramo omvat twee ontwerpen: Terramo I, een mobiele lamp van bioplastic en gerecycleerde materialen, en Terramo II, een ‘houder’ van keramiek en gerecupereerde materialen.

Voor Terramo I ontwikkelde Fien een bioplastic op basis van koffiegruis, dat na droging stevigheid biedt. Dit experiment breidde zich uit naar andere afvalstromen, zoals citroen- en courgette-afval, rode uienschillen en algen. Het resultaat is een bioplastic met een unieke textuur, dat eenvoudig opnieuw geproduceerd kan worden met verschillende grondstoffen, waardoor circulair design toegankelijker wordt.

Terramo II richt zich op interactie en sociale verbondenheid. De speelse vorm stimuleert beweging en communicatie, met draaiende buisjes en opzetstukken om bijvoorbeeld voedsel te serveren. Dit ontwerp brengt mensen samen en nodigt uit tot reflectie over de rol van design in een duurzame samenleving.

Het was hierbij de uitdaging om voor een bijna volledig organische/ gevonden materiaalkeuze te gaan. De mobiel creëert een zekere rust en harmonie door zijn voortdurende beweging. Het nodigt uit tot vertraging en verwondering, beweegt mee met de wind en balanceert zo eindeloos in de ruimte.

Duurzaamheid gaat verder dan materiaalkeuze; het draait om hergebruik en nieuwe manieren van ontwerpen. Dit project toont hoe afval waardevol kan zijn en hoe design kan bijdragen aan zowel ecologische als sociale duurzaamheid. Door samenwerking en experiment blijft Fien zoeken naar innovatieve oplossingen voor een duurzamere toekomst.

Kurt Janssens verdedigde zijn eindproef met als titel Tools voor de realisatie van stedelijke bosuitbreiding, in het kader van de professionele bachelor in de Agro- & biotechnologie, aan de Hogeschool VIVES.

Vlaanderen erkende dit jaar de 3/30/300-regel als nieuwe groennorm: elke woning moet zicht hebben op 3 bomen, elke wijk moet 30% kroonbedekking hebben, en elke inwoner moet binnen 300 meter toegang hebben tot groen.

Om dit in Kortrijk te realiseren, onderzocht Kurt hoeveel bomen de stad moet planten om tegen 2042 een kroonbedekking van 15% te bereiken. Met steekproeven bepaalde hij groeisnelheden en ontwikkelde hij een gebruiksvriendelijke rekentool om plantstrategieën te testen.

De tool houdt rekening met variabelen zoals groeisnelheden, sterftepercentages, de initiële kroondiameter bij aanplant en de verhouding tussen verschillende boomtypes. Bomen worden gecategoriseerd op basis van grootte en het type standplaatsomvorming dat nodig is voor optimale groei. Dit maakt het mogelijk om niet alleen het aantal bomen te bepalen, maar ook de kosten en ruimtelijke implicaties in kaart te brengen.

Daarnaast gebruikt hij de Natuurwaardeverkenner van VITO om de ecosysteemdiensten van bomen te berekenen en de economische en ecologische baten inzichtelijk te maken. Door verschillende scenario’s te simuleren, kunnen beleidsmakers keuzes afwegen op basis van termijn, boomtypes en benodigde investeringen.

Zijn onderzoek vertaalt de abstracte 3/30/300-regel naar een praktisch beleidsinstrument dat steden helpt stedelijke vergroening slim en haalbaar te plannen. Deze tool biedt inspiratie voor andere steden die hun stedelijk groen strategisch willen uitbreiden.

Lani Vints en Lara Huys verdedigden hun eindproef met als titel How sustainable and profitable is Black Soldier Fly farming for both small- and large-scale farmers in Rwanda and how can it be optimized?, in het kader van de bachelor Environmental and Sustainability Management, aan HOGENT.                 

Black Soldier Fly-larven vormen een betaalbare, eiwitrijke voedselbron voor vee, wat cruciaal is gezien de stijgende kosten van conventioneel veevoer. In hun bachelorproef onderzochten Lani en Lara de duurzaamheid en winstgevendheid van BSF-farming in Rwanda, waarbij ze een onderscheid maakten tussen kleine en grootschalige boeren. Ze beoordeelden BSF farming op vijf duurzaamheidsdimensies: people, planet, profit, partnership en food security. Om diverse perspectieven te verzamelen spraken ze met boeren en experten en werkten mee op BSF-boerderijen.

Hun onderzoek bevestigt dat BSF-farming een duurzame praktijk is en dat de winstgevendheid veelbelovend blijkt. De BSF-larven leven op organisch afval, zonder te concurreren met menselijke voeding. De farming vereist weinig land en water. De natuurlijke temperatuur in Rwanda maakt extra energie overbodig. Bovendien, zowel kleine als grote boeren kunnen winst maken. Ze ontwikkelden een winstberekeningstool; kleinschalige boeren kunnen tot 3.000.000 RWF per maand verdienen, met een terugverdientijd van minder dan een maand.

Lani en Lara hebben ook een adviesrapport opgesteld waarin ze raden vooral aan om de processen te optimaliseren en de samenwerking tussen kleine boeren te versterken. Door deze uitbreiding kunnen zij efficiënter werken en hun impact vergroten.

Hun onderzoek toont aan dat BSF farming niet alleen haalbaar is in Rwanda, maar ook potentieel heeft voor andere ontwikkelingslanden met vergelijkbare uitdagingen. BSF kan een fundament vormen voor een duurzame toekomst.

Les impacts sociaux des inondations de juillet 2021 dans la vallée de la Vesdre

Rania Rezgui a analysé les conséquences physiologiques, psychologiques, socio-économiques et politiques des inondations qui ont ravagé la vallée de la Vesdre en juillet 2021. Elle a réalisé 11 entretiens semi-directifs avec les habitants de 6 des 10 communes les plus sinistrées, afin de recueillir, trois ans plus tard, leurs témoignages et perceptions sur ces événements douloureux. Résolument socio-anthropologique, son approche a mis en évidence des processus et des interactions peu visibles dans les recherches menées à ce jour, parmi lesquels : un certain estompement de la mémoire collective, la perte de confiance de la population sinistrée envers les autorités politiques, les disparités dans la dégradation des conditions de vie des victimes, la fragilisation de leur santé mentale, etc. Son travail souligne l’importance de l’implication citoyenne dans le travail de reconstruction sociale post-inondations dans la vallée de la Vesdre et, plus largement, en appelle à une meilleure résilience collective - incluant davantage les populations vulnérables - face aux défis environnementaux.

A télécharger :  Mémoire Rania Rezgui

A la recherche d’un nouveau paradigme pour penser la transition socio-écologique des musées : la décroissance dans les musées de la Fédération Wallonie-Bruxelles

A l’heure de l’épuisement des ressources naturelles et d’appels de plus en plus pressant à la transition écologique, les musées restent généralement fondés sur une logique d’accumulation et de circulation de leurs pièces, source de production de CO2 et de surcharge pour leurs équipes. Sur la base de ce paradoxe, Oriane Tasiaux a imaginé un nouveau paradigme pour la transition des musées, fondé non pas sur la notion de développement durable (jugée trop proche du néo-libéralisme) mais sur une diminution générale de leur production et de leur consommation. Elle a réalisé des entretiens semi-directifs auprès des directeur·ices de cinq musées. Elle a ensuite proposé une série de critères permettant d’imaginer ce que serait un musée en décroissance, tant sur le plan matériel que structurel et organisationnel. Parmi ces critères : une gestion plus participative, une réforme des modes de reconnaissance et de financement, un accent plus marqué sur la notion de « suffisance » (le renforcement de la mutualisation inter-muséale), etc.

A télécharger :  Mémoire Oriane Tasiaux

Changer de comportement en réponse à l’enjeu écologique ? Analyse sociologique auprès des clients réguliers d’un circuit alimentaire alternatif

Antoine Habay a réalisé des entretiens semi-directifs auprès d’une quinzaine de client·es régulier·ères d’un maraîcher bio. Celui-ci cultive une petite surface (la ferme du Phénix) en permaculture, dans la région de Binche, une commune relativement défavorisée sur le plan socio-économique. L’analyse de leur discours lui a permis d’éclairer à la fois le sens donné à ce type d’achat (circuit court) et la variété des sensibilités écologiques. À partir du portrait de trois de ses interlocuteur·ices, il a établi trois modèles-types de la consommation en circuit alternatif : le modèle hédoniste, le modèle holiste et le modèle du care. Il en déduit que la sensibilité écologique n’est pas l’apanage d’un segment social bourgeois, bien éduqué et urbain. De là, il propose une série de points d’attention à respecter dans toute politique à visée écologique, sous peine de disqualifier d’autres modes de prise de conscience trop souvent jugés par la domination ou le mépris. Une pièce indispensable pour une éducation plus inclusive à la soutenabilité.

A télécharger :  Mémoire Antoine Habay