Energie, Klimaat, Low carbon

Het gebouw met 7 niveaus is opgevat als een goed geïsoleerd karkas in massief en bruut beton, waarbij de massa zorgt voor thermische inertie en comfort voor bewoners, werknemers en bezoekers. Losse meubelobjecten fungeren als wanden om de moduleerbare ruimtes te scheiden en maken dat de ruimtes makkelijk kunnen worden heringedeeld mocht dat later nodig zijn. De « brute », bijna ‘casco’-manier van bouwen laat het beton volledig tot zijn recht komen en zorgt ervoor dat er in de afwerkingsfase veel kon worden uitgespaard. Ook de samenwerking met het aanpalend gebouw om het terrein en de werf (werfkraan, aannemer...) te delen, zorgde voor mooie besparingen.

Tot voor kort bevond zich in het centrum van Antwerpen een treurig ogend gapend perceel. cuypers en Q architecten bouwden er voor privé- en professioneel gebruik een stedelijke benedenbouw  met – van onder naar boven – een patio en een praktijk verspreid over 2 lagen, een slaapverdieping die als buffer dient tussen praktijk en woning, een duplex leef- en eetruimte met overdekt terras en zithoek, en een volwaardige daktuin met zicht over de Antwerpse skyline. Boven het westelijk georiënteerde terras werd, aansluitend op de daktuin, een tuinkamer gebouwd. Door op deze manier met het aspect ruimte te spelen en verschillende functies opeen te stapelen, maakten cuypers en Q het mogelijk om op een kleine oppervlakte comfortabel te leven, de natuur haar plaats in de stad weer te geven en een minimale ecologische voetafdruk na te laten.

Het bouwproject is opgevat als een goed geïsoleerd karkas in massief en bruut beton, waarbij de massa zorgt voor thermische inertie en genivelleerd comfort voor bewoners, werknemers en bezoeker.  Losse meubelobjecten fungeren als wanden om de moduleerbare ruimtes te scheiden en maken dat de ruimtes makkelijk kunnen heringedeeld worden mocht dat later nodig zijn.

In alle fasen van het bouwproces – voor, tijdens en na – werd bewust voor een duurzame aanpak gekozen, zowel op energetisch vlak als op het vlak van de ecologische voetafdruk, levensstijl en werkcultuur. Het bureau werkt o.a. met gedeelde werfauto’s en eigenaars en werknemers maken zo veel mogelijk gebruik van de fiets en het openbaar vervoer. Ook werd bewust gekozen voor vraaggestuurde balansventilatie met warmteterugwinning (systeem D+) en voor micro-warmtekrachtterugkoppeling met condensor. De bouwwerken worden uitgevoerd door lokale aannemers die gebruik maken van materialen uit eigen streek.

Ook is zowel aandacht besteed aan de nodige autonomie van de Gestapelde Stad an sich als aan de link met de buurt. Zo zijn de gevels zodanig ontworpen dat er een maximale transparantie voor de stad is en de bewoners en werknemers van het gebouw kunnen genieten van maximale passieve winsten in temperatuur en daglicht. De ‘brute’, bijna ‘casco’-manier van bouwen laat het beton volledig tot zijn recht komen en zorgt ervoor dat er in de afwerkingsfase veel kon worden uitgespaard. Ook de samenwerking met het aanpalend gebouw om het terrein en de werf (werfkraan, aannemer…) te delen, zorgde voor mooie besparingen.

Met de bouw van zijn eigen woning bewees Matthieu Delatte dat er ook op een andere manieren lage-energiewoningen kunnen worden gerealiseerd. Betaalbare, technisch eenvoudige en ecologisch verantwoorde manieren  bovendien, zelfs als de bouwgrond (op een helling) op het eerste zicht van die aard lijkt dat er onmogelijk een woning op kan worden gebouwd.

De inplanting van het gebouw op een helling zorgde ervoor dat Matthieu Delatte bioklimaatprincipes kon integreren. Centraal in de woning en in de visie van de architect is het terugkeren naar de warmte van vroeger, via het gebruik van een CO2-neutrale massieve kachel. Een werf van 6 maanden, natuurlijke en warme materialen en afwerkingen die zelf geleidelijk kunnen worden uitgevoerd, zorgden ervoor dat de familie snel in het huis kon wonen en kon besparen.

De eengezinswoning  werd gebouwd op een uitermate smal bouwperceel met een groot niveauverschil, waardoor er keermuren moesten worden gebouwd om de grond tegen te houden.  Precies deze inplanting zorgde er evenwel voor dat Matthieu Delatte een woning kon realiseren door bioklimaatprincipes te integreren. Zo werd de naar het zuiden georiënteerde  straatgevel ruim geopend om zoveel mogelijk zon binnen te laten. De achtergevel werd half ingegraven, waardoor de warmteverliezen aan de noordkant beperkt blijven en de warmte door inertie opgeslagen kan worden in een muur die is geïsoleerd met hennepkalk. De ventilatie  gebeurt op natuurlijke wijze. Om in de winter de warmte van de zon binnen te laten, werd voor beglazing met een hoge zonnefactor (g=0,64) gekozen. In de zomer zorgt de weelderige begroeiing langs de zuidkant voor de nodige beschutting . Een CO2-neutrale massieve kachel voorziet in de verwarmingsbehoeften (geschat op 41 kWh/m²per jaar).De haard is centraal in de woning  ingeplant en staat ook centraal in de basisvisie die de architect op wonen heeft. Hij is er namelijk van overtuigd dat de mens het nodig heeft om zich aan de haard te kunnen verwarmen. De enige ‘technologische ingreep’ die de architect trof, is een dakbedekking met thermische zonnecollectoren en een zonneboiler die 70% van de energiebehoeften voor sanitair warm water kan dekken. Verder werd op het dak een tank van 5.200 liter voorzien, om regenwater in op te vangen.

Uit ecologische en comfortoverwegingen werd het houtskeletgebouw geïsoleerd met natuurlijke materialen: strobalen in de bovengrondse buitenmuren met een totale dikte van 36 cm en kalk-hennepbeton in de ingegraven muren. Matthieu Delatte koos deze materialen omdat ze niet alleen volledig biologisch afbreekbaar en goedkoop zijn, maar ook een grote thermische inertie hebben: ze slaan de warmte op en geven die langzaam weer af. Bovendien regelen ze op natuurlijke wijze de vochtigheidsgraad in de woning.  De hoge volumemassa van het stro noopte de architect er evenwel toe een alternatief te vinden voor de opbouw van de scheidingsmuren boven de grote vensteropeningen. Die werden uitgevoerd met een houten geraamte waarin houtwol als isolator geblazen werd. De buitenpleisterlagen zijn op basis van gipskalk, en de binnenpleisterlagen op basis van klei en kalk. Alle bouwmaterialen werden gekozen omwille van hun economische, technische en ecologische eigenschappen, hun lokale herkomst, en hun vermogen om een  gezond binnenklimaat te garanderen.  Het welzijn voor de bewoners was voor de architect prioritair en dat zonder dat dit per se met grote luxe gepaard hoefde te gaan. De woning is in de bouwfase dan ook op alle vlakken bewust bescheiden gehouden. Naarmate de tijd vordert en de portemonnee van de bewoners het toelaat, kan de woning geleidelijk aan worden verbeterd en aangepast worden aan de behoeften van de bewoners

Dit huis werd meer dan een eeuw geleden gebouwd in La Roche-en-Ardenne, een historische stad die leeft van het toerisme. Er bleef alleen maar een ruïne van over, waarvan enkel de muren gespaard konden blijven. Het doel van de restauratie was om de woning volledig te moderniseren, maar wel met respect voor het patrimonium. Op architecturaal, maar ook op familiaal vlak, want er woonden achtereenvolgens vijf generaties van dezelfde familie die heel erg aan de woning gehecht waren. Deze realisatie verleidde de jury vooral door zijn eenvoud. Er kwamen geen dure technieken aan te pas: de ruïne is gerestaureerd met een minimum aan kosten, materiaal en energie. Er is maximaal gebruikgemaakt van de oppervlakte van 90m2 om er een functioneel en comfortabel vakantiehuis van te maken voor 6 personen.
 

L'ouragan « Stan » : entre réforme agraire et pratiques chamaniques

Lorsqu'on tente d'expliquer une catastrophe naturelle, on a de plus en plus tendance à ne pas pointer exclusivement l'élément perturbateur lui-même - un ouragan, par exemple - mais à identifier également divers facteurs anthropiques (politiques, urbanistiques, démographiques, agricoles…) ayant aggravé ou modéré les impacts de celui-ci. Tout bénéfice pour une analyse multidisciplinaire. Mais, influencés par leurs lunettes occidentales ethno-centrées, beaucoup d'experts sont tentés, lorsqu'ils se penchent sur le Sud, de négliger une dimension supplémentaire située aux confins du symbolique et du spirituel : la tombée en désuétude de rites coutumiers.

Patrick Brocorens est chercheur en chimie à l'université de Mons et président de la section belge de l'Association for the Study of Peak Oil and Gas (ASPO- Association pour l'étude du pic du pétrole et gazier).

Le pic pétrolier représente le moment où la production de pétrole atteint un maximum avant de rentrer dans une phase de déclin. Cela fait 150 ans que l'humanité utilise les ressources pétrolières de façon industrielle, et son déclin pourrait durer tout aussi longtemps. Suite au dépassement récent de ce pic et au manque d'information du grand public le concernant, il a décidé de sensibiliser la population via l'ASPO afin que l'on puisse entamer une phase de transition. Cette phase permettra à l'ensemble de la population de s'adapter de façon moins abrupte aux changements qui découleront du déclin de la production pétrolière.

Julie Hermesse est anthropologue de formation. Elle travaille à l'UCL au laboratoire d'anthropologie prospective  et est chargée de recherche au FNRS. Elle est également membre du GIRAF (Groupe Interdisciplinaire belge de Recherche en Agroécologie). Les recherches de Julie Hermesse portent sur les pratiques plus résilientes que des agriculteurs développent ou remettent en place face aux phénomènes hydro-météorologiques forts, tels que les ouragans, exacerbés par les changements climatiques. Elle a mené ses recherches au Guatemala, à Cuba, aux Philippines et depuis 2014 en Belgique aussi. L'originalité de ses recherches est d'allier ces thématiques d'ordre environnemental avec un regard anthropologique. Ainsi, Jullie Hermesse ne se limite pas aux pratiques mises en place, mais elle adresse également les questions de sens ("qu'est-ce que l'ouragan signifie pour les populations?") et de transmission des pratiques.

Sa thèse doctorale "L'ouragan Stan : quand des glissements de terrain dévoilent des transformations environnementales et culturelles. Ethnographie d'une municipalité de l'altiplano mam du Guatemala", défendue en 2011 au Laboratoire d'anthropologie prospective de l’UCL a été nominée au Doctoral Thesis Award for Future Generations en 2013.