Landbouw & Platteland

Wout Barbier verdedigde zijn eindproef met als titel De rol van alternatieve mens-natuurrelaties in het gedepolitiseerde Vlaamse landbouwdebat, in het kader van de Master in de Bio-ingenieurswetenschappen, aan de Universiteit Gent (UGent).

Agro-ecologie wijst de weg naar een eerlijker en ecologischer voedselsysteem. De opschaling van dit model verloopt echter moeizaam, de industriële landbouw blijft dominant. In zijn werk kadert Wout deze impasse binnen de post-structuralistische en post-politieke theorie. Hieruit komen sociale bewegingen naar voren als repolitiserende actoren, met discoursen gebaseerd op andere, alternatieve mens-natuurrelaties. Op basis van een discoursanalyse en interviews onderzoekt hij welke rol het benadrukken van zorg voor natuurlijke elementen speelt in het Vlaamse landbouwdebat. Momenteel werkt dit eerder verdelend dan verbindend, aangezien financiële duurzaamheid in het discours te vaak ondergeschikt is. Hierdoor worden conventionele boeren niet gemobiliseerd.

In zijn werk heeft Wout geprobeerd het agro-ecologisch discours te vernieuwen om de transformatieve werking ervan te vergroten. Twee innovatieve ideeën staan centraal:
-    het herdefiniëren van “het politieke” in de landbouw, waardoor sociale bewegingen en discursieve processen als motoren van verandering worden gepositioneerd, en
-    het herdefiniëren van “de natuur”, wat het ingebeelde conflict tussen natuurbescherming en landbouw doorbreekt.

Dit is geen louter theoretische oefening, maar een praktisch idee met belangrijke implicaties, vooral gezien de spanningen tussen natuurbeschermingsorganisaties zoals Natuurpunt en de landbouwsector.

Verder komt uit zijn onderzoek de praktische aanbeveling naar voren om meer in te spelen op de zorgen van conventionele boeren. Omdat financiële duurzaamheid vaak ondergeschikt blijft in het agro-ecologische discours, worden conventionele boeren niet gemobiliseerd. Door ecologische en financiële duurzaamheid te combineren, kan het agro-ecologisch model breder gedragen worden.

Dit onderzoek draagt bij aan de discussie over hoe een duurzamer en inclusiever voedselsysteem kan worden vormgegeven, waarbij het ook mogelijk is om agro-ecologie effectiever te integreren in het bredere landbouwbeleid.

Alexia Chalouli verdedigde haar eindproef met als titel The Forest Re[-]collected: Post-fire landscapes as agents of reperative urbanism, in het kader van de Master (of Science) Urbanism, Landscape and Planning, aan de KULeuven.

The Forest Re[-]collected: Post-fire landscapes as agents of reperative urbanism onderzoekt de bosbranden van 2021 in Noord-Evia (Griekenland) binnen de bredere context van langdurige milieuveranderingen door menselijke activiteit, klimaat en landgebruik. Alexia onderzoekt de ecologische, economische en sociale gevolgen van bosbranden en richt zich daarbij op ‘forest urbanism’ en ‘landscape stewardship’.

Haar onderzoek biedt innovatieve strategieën voor landschapsplanning om ecologische regeneratie, het herstel van landelijke ‘livelihood’ en de veerkracht van gemeenschappen in brandgevoelige mediterrane regio's te bevorderen.
-    Ecologisch gezien integreert haar eindproef regeneratie na een brand en verbetering van de biodiversiteit door bodemherstel, waterbeheer en bosdunning.
-    Economisch gezien stelt het systemen voor die de bestaansmiddelen op het platteland herstellen door middel van duurzame bosbouw en landbouw, waarbij lokale industrieën zoals vijgenplantages worden geïntegreerd in het duurzame landgebruikmodel.
-    Op sociaal gebied benadrukt het de samenwerking tussen gemeenschappen door lokale kennis te integreren, gedeelde infrastructuren te creëren en cultureel erfgoed te behouden.

Het proefschrift geeft creatieve oplossingen zoals ‘forest urbanism’ en de ‘mosaic landscape model’. De innovatieve aanpak combineert ontwerpinterventies met storytelling en cartografie om nieuwe strategieën voor landgebruik te inspireren. Haar werk verschuift ook de maatschappelijke perceptie door bosbranden te zien als kansen voor vernieuwing en empowerment van gemeenschappen in plaats van alleen als bedreigingen.

Lani Vints en Lara Huys verdedigden hun eindproef met als titel How sustainable and profitable is Black Soldier Fly farming for both small- and large-scale farmers in Rwanda and how can it be optimized?, in het kader van de bachelor Environmental and Sustainability Management, aan HOGENT.                 

Black Soldier Fly-larven vormen een betaalbare, eiwitrijke voedselbron voor vee, wat cruciaal is gezien de stijgende kosten van conventioneel veevoer. In hun bachelorproef onderzochten Lani en Lara de duurzaamheid en winstgevendheid van BSF-farming in Rwanda, waarbij ze een onderscheid maakten tussen kleine en grootschalige boeren. Ze beoordeelden BSF farming op vijf duurzaamheidsdimensies: people, planet, profit, partnership en food security. Om diverse perspectieven te verzamelen spraken ze met boeren en experten en werkten mee op BSF-boerderijen.

Hun onderzoek bevestigt dat BSF-farming een duurzame praktijk is en dat de winstgevendheid veelbelovend blijkt. De BSF-larven leven op organisch afval, zonder te concurreren met menselijke voeding. De farming vereist weinig land en water. De natuurlijke temperatuur in Rwanda maakt extra energie overbodig. Bovendien, zowel kleine als grote boeren kunnen winst maken. Ze ontwikkelden een winstberekeningstool; kleinschalige boeren kunnen tot 3.000.000 RWF per maand verdienen, met een terugverdientijd van minder dan een maand.

Lani en Lara hebben ook een adviesrapport opgesteld waarin ze raden vooral aan om de processen te optimaliseren en de samenwerking tussen kleine boeren te versterken. Door deze uitbreiding kunnen zij efficiënter werken en hun impact vergroten.

Hun onderzoek toont aan dat BSF farming niet alleen haalbaar is in Rwanda, maar ook potentieel heeft voor andere ontwikkelingslanden met vergelijkbare uitdagingen. BSF kan een fundament vormen voor een duurzame toekomst.

Modeling agricultural systems and policies to advance sustainability: a review

Timothée Lefebvre passe en revue les modèles simulant le système agricole pour aider à l’amélioration des politiques agricoles. Il se concentre sur la façon dont 75 d’entre eux incorporent la notion de durabilité. La nouveauté de son approche est qu’elle s’appuie sur le cadre conceptuel SAFA (Sustainability Assessment for Food and Agriculture) de la FAO, qui regroupe 21 critères répartis en 4 dimensions (Environnement, Prospérité, Humain et Gouvernance) et sur le cadre des Limites planétaires (Planetary Boundaries), spécialisé dans l’Environnement. Son analyse démontre que la dimension Prospérité est surreprésentée dans les modèles, bien qu’elle néglige les critères de l’emploi et la vulnérabilité et qu’elle oublie complètement celui de la qualité de la production. La dimension Environnement est tenue en compte d’une façon inégale (le climat et la biodiversité n’interviennent respectivement que dans 40 et 20 % des cas). Les dimensions Humain et Gouvernance, elles, sont sous- représentées. Le travail fournit des explications (techniques, mais aussi politiques) à ces faiblesses et formule des recommandations.

A télécharger :  Mémoire Timothée Lefebvre

Le rôle du genre dans l’adoption de pratiques agricoles durables. Les fermes de grandes cultures en Wallonie

Sophie Henrotte explore la façon dont les dynamiques de genre influencent l’adoption de pratiques agricoles durables dans les fermes de grandes cultures en Wallonie. Après avoir analysé la littérature – plutôt rare – sur le sujet, elle a mené des entretiens semi-directifs auprès de 29 agriculteur·ices, engagé·es ou non dans des pratiques durables. Ses résultats confirment des études réalisées ailleurs, par exemple le fait que les agricultrices, via leur implication particulière dans les circuits courts, sont un soutien pour la durabilité agricole. Ils mettent aussi en évidence des phénomènes méconnus. Parmi ceux-ci, le fait que les normes sociales masculines invisibilisent l’impact des pesticides sur la santé, ou que les conseillers techniques extérieurs ont tendance à considérer les agricultrices comme illégitimes et à accentuer leur utilisation de pesticides. Le mémoire souligne le sexisme présent dans ce secteur et comment il éloigne les agricultrices des services d’information. Diverses recommandations sont formulées en termes de politiques, de formations, d’accompagnement, etc.

A télécharger :  Mémoire Sophie Henrotte

« Faire paysan » autour de la co-conception d’outils agricoles. Le cas d’une charrette maraîchère

Le travail de Coline Prevost s’ancre dans le champ de l’agroécologie politique et de la sociologie des sciences et des techniques. Il part des constats que les réponses apportées aux problèmes agricoles passent souvent par un surcroît de technicité et que la souveraineté alimentaire, concept fondamental pour repenser les systèmes alimentaires, doit s’accompagner d’une réflexion sur les technologies en agriculture pour avoir plus de force. L’autrice s’est immergée dans Fabriek Paysanne, un collectif militant qui met au point des outils agroécologiques en co-conception avec les utilisateur·ices finaux·ales, c’est-à-dire qu’il les associe à chaque stade de réflexion et de fabrication de l’outil. Le choix s’est porté sur la Kabalèze, une charrette manuelle à destination des petit·es maraîcher·ères. De la conception initiale jusqu’à la production en série limitée, Coline Prévost a retracé le parcours sociotechnique de cet outil, interrogeant notamment l’origine de ses matériaux, son ergonomie, sa réparabilité, son inclusivité et son accessibilité.

A télécharger :  Mémoire Coline Prevost

Quelles sont les conséquences de la gestion du foncier agricole selon des logiques capitalistes en Wallonie ? Quelles incidences peuvent découler d’une initiative telle que Terre-en-vue sur les engrenages causés par cette gestion ?

Le travail de Lucien Rayp porte sur l’accès à la terre pour les exploitant·es agricoles et, plus particulièrement, sur les conséquences dommageables de la gestion du foncier agricole selon une logique économique traditionnelle, largement inspirée par le capitalisme. L’auteur a réalisé une analyse théorique approfondie - économique, politique et sociale - du marché du foncier agricole wallon, nourrie notamment par la rencontre d’acteur·ices et observateur·ices du monde agricole. L’accent est mis sur le cercle vicieux qu’est l’endettement des exploitant·es lié à des facteurs historiques et, plus récemment, à l’intervention de nombreux acteur·ices financier·ères : particuliers, entreprises immobilières, sociétés de gestion agricole, etc. Au travers des réalisations concrètes de la coopérative Terre-en-vue, il présente les théories d’économie sociale comme une alternative crédible aux théories économiques traditionnelles, notamment parce qu’elles renforcent l’autonomie financière et décisionnelle des exploitant·es et privilégient la satisfaction de besoins dits « subjectifs » (socialisation, préservation de l’environnement, etc.). Elles remodèlent également la conception patrimoniale des terres en mettant en avant l’usage plutôt que la possession.

À télécharger : Mémoire Lucien Rayp 

Fien Vansevenant verdedigde haar eindproef, met als titel Zorgband Leie en Schelde als zorgderij. Verkenning van de verbinding tussen een publieke voedselstrategie en territoriale ontwikkelingskansen, in het kader van de master stedenbouw en ruimtelijke planning, aan de Universiteit Gent (UGent).

De masterproef van Fien richt zich op het historische landbouwpatrimonium van OCMW Gent in Laarne, Destelbergen, Nazareth en Merelbeke, in samenwerking met Zorgband Leie en Schelde. Het sociaal-ruimtelijk onderzoek, uitgevoerd tussen 2022 en 2023 binnen de stadsacademie, is geïnspireerd door de geplande herstructurering van zorgsite Lemberge. Het beoogt een vernieuwd masterplan met ruimtelijke ingrepen als stimulans voor een herziene zorgvisie. De focus ligt op alle Zorgband Leie & Schelde-sites, waarbij de verbroken link tussen historisch patrimonium en zorginstellingen wordt erkend. Een voedselstrategie wordt onderzocht in deze masterproef, met als doel de heropleving van de relatie tussen zorginstellingen en gronden, zowel voor bijdrage aan landbouwtransitie als voor meer controle over voedsel in de instellingen. Het onderzoek omvat twee luiken binnen een agro-ecologisch kader.

Deze masterproef omarmt duurzaamheid op meerdere fronten. Door de ontwikkeling van een doordachte voedselstrategie wordt niet alleen gebouwd aan een lokale gemeenschap, maar ook aan een veerkrachtig landschap. Het innovatieve concept van de Zorgderij, een integratie van ouderenzorg, historisch patrimonium en lokale landbouw, staat centraal. Het onderzoek herstelt de verbinding tussen zorg, landbouw, en voeding, waarbij gronden opnieuw toegankelijk worden gemaakt voor agro-ecologische landbouw. Drie concrete strategieën - Territoriaal, Patrimonium en Operationeel - bieden alternatieven op verschillende schaalniveaus. De oprichting van een stuurgroep, gericht op concrete taken en samenwerking met stakeholders, vormt een praktische uitvoering. De collages illustreren een lokaal verankerde voedselstrategie, en het onderzoek fungeert als een aanzet tot een debat over alternatieve, duurzame toekomsten. Kortom, de masterproef bouwt actief aan een alternatieve toekomst met duurzaamheid als kernwaarde.

Jors Vandevelde verdedigde zijn eindproef, met als titel ongrid batterij systeem, in het kader van het graduaat internet of things, aan HOWEST Hogeschool.

De graduaatsproef behandelt de implementatie van een ongrid batterijsysteem met zonnepanelen in een geitenmelkerij in Lokeren. De melkerij zet het systeem, bestaande uit 180 zonnepanelen en 22 batterijen, strategisch in om het elektriciteitsverbruik van de melkerij te optimaliseren. Door geavanceerde software en Europese meteonormen te gebruiken, wordt de impact van het systeem berekend, inclusief de opwekking, consumptie en opslag van zonne-energie. De voorspelling toont een aanzienlijke vermindering van aangekochte elektriciteit, waardoor het aandeel hernieuwbare energie aanzienlijk stijgt. Dit project biedt niet alleen duurzame energievoorziening, maar ook een aanzienlijke besparing op de elektriciteitskosten voor de melkerij.

Dit project benut een innovatieve benadering om energieproductie, -opslag en -verbruik te optimaliseren, met zonnepanelen en batterijen als kerncomponenten. Deze duurzame aanpak bevordert niet alleen technologische vooruitgang, maar ook ecologisch bewustzijn. Zonnepanelen vangen hernieuwbare energie op, verminderen de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen en dragen bij aan energieonafhankelijkheid. Het geïntegreerde batterijsysteem fungeert als energiebuffer, optimaliseert het eigen verbruik en draagt bij aan een gebalanceerd elektriciteitsnet. Bovendien stimuleert het bewustwording en educatie binnen de gemeenschap, wat resulteert in gedragsverandering en een verschuiving naar duurzaamheid. De voortdurende ontwikkeling van technologieën, zoals efficiëntere zonnepanelen en krachtigere batterijopslag, draagt bij aan een duurzame toekomst. Het systeem biedt niet alleen financiële voordelen maar ook een culturele verschuiving naar duurzaam gedrag. Het beïnvloedt niet alleen individuen, maar heeft ook de potentie om het overheidsbeleid te beïnvloeden, vooral met de opkomst van initiatieven zoals de Belgian Power Exchange (Belpex) die batterijtechnologieën cruciaal maken voor het balanceren van het elektriciteitsnet en het maximaliseren van hernieuwbare energiebronnen.

L'accès à la terre en Wallonie : une mise en pratique des communs pour répondre à la dérégulation du marché foncier agricole

Le travail de Juliette Straet explore la faisabilité juridique, en Wallonie, de deux instruments soustrayant (au moins temporairement) les terres agricoles aux lois du marché afin d’y assurer une exploitation durable, locale, écologiquement et socialement intensive. Inspiré par la théorie des communs, il part du constat que le droit wallon, aujourd’hui, ne permet pas d’assurer l’accès aux terres pour y développer des projets à taille humaine. Différents modèles de banques foncières publiques sont analysés, particulièrement celui des SAFER (Sociétés d’Aménagement Foncier et d’Aménagement Rural) en France. L’accent est également mis sur le droit de préemption des communautés sur les terres, introduit en 2016 par la réforme foncière écossaise. Après avoir présenté les avantages et les limites de ces deux outilstrès différents, l’autrice esquisse une synthèse à la lumière de la théorie de la gouvernance polycentrique,de la politologue américaine Elinor Ostrom. Une proposition concrète d’amélioration du récent Code wallon de l’agriculture est formulée.

A télécharger : Mémoire Juliette Straet