Leefmilieu

EVA vzw werd in 2000 door een aantal studenten opgericht te Gent en is ondertussen uitgegroeid tot een van de grootste en meest actieve vegetarische organisaties ter wereld. EVA werkt rond het thema van vleesvermindering – en focust hierbij heel hard op een positief verhaal naar diverse doelgroepen toe.

Te veel vlees …

Vlees is in. Steeds meer mensen in de wereld willen regelmatig vlees op hun bord. Dit is evenwel geen onschuldige evolutie. Want de realiteit geeft andere signalen : het vlees dat we eten komt immers niet uit de lucht vallen. Het is het resultaat van veeteelt. En een grote veeteelt heeft vele negatieve gevolgen. Zo behoort veeteelt volgens de Wereldvoedselorganisatie tot de top drie oorzaken van elk belangrijk milieuprobleem: klimaatverandering, luchtvervuiling, landdegradatie, verlies aan biodiversiteit en waterschaarste.

Daarnaast leidt de toenemende veeteelt ook tot een verhoging van de graanprijzen – wat vooral problematisch is voor de arme mensen uit het Zuiden – want hun voeding wordt duurder. Voor de mensen die wel veel vlees consumeren is het ook al geen goede zaak : een te hoge vleesconsumptie betekent meer kans op onder hart- en vaatziekten, overgewicht en diabetes. En dus meteen ook hogere gezondheidskosten. En dan hebben we het nog niet over het dierenwelzijn gehad…

Zonder opgestoken vinger

Het verminderen van onze vleesconsumptie zou dan eigenlijk een evidente en prioritaire zaak moeten zijn. Maar wat we op ons bord willen leggen behoort tradioneel tot de private levenssfeer – een wereld waar regulering geen plaats heeft. En die vegetariërs – zijn dat allemaal geen geitenwollen fanatici? Het mag duidelijk zijn: EVA zet zich volop in een context waar er sterke meningen pro en contra zijn.

Het unieke van EVA is haar positionering. Deze wordt gekarakteriseerd door toegankelijkheid, positiviteit en laagdrempeligheid. EVA communiceert op een verstaanbare manier tot een heel diverse doelgroep, en brengt hierbij een positieve boodschap die de nadruk legt op de voordelen van de alternatieven voor vlees. Mensen houden immers van lekker eten, van samen lekker eten. EVA toont aan hoe dat ook vleesarm kan. Niet moraliseren, maar motiveren, dus. Voorbeelden hiervan zijn de eigentijdse publicaties, de kleurrijke veggie stadsplannen (waar lekker en vleesarm eten) of de sprankelende kooklessen (ook online!)

EVA vergeet hierbij niet de sociale dimensie van haar verhaal – er is het Noord-Zuid verhaal van stijgende graanprijzen. Maar daarnaast werkt EVA ook nauw samen met een aantal OCMW’s waarbij getoond wordt hoe men gezond, vleesarm en toch goedkoop kan eten. EVA beseft goed dat haar impact niet alleen afhangt van de stijl van haar communicatie, maar ook van de kwaliteit van de inhoud. De informatie die EVA geeft is dan ook altijd dubbel gecheckt, en gebaseerd op objectief, wetenschappelijk materiaal.

Dankzij deze combinatie van stijl en inhoud wist EVA zich als organisatie snel te ontwikkelen. EVA geeft in 2009 werk aan 4,5 FTE’s, het aantal leden groeit sterk (tot 3000), vrijwilligers zetten antennes in andere steden op en als enige vegetarische organisatie krijgt EVA ook subsidies.

Veggie day

Een belangrijk speerpunt binnen de acties van EVA is haar ‘Donderdag Veggiedag’-campagne die opgestart werd in Gent – en al op veel nationale en internationale belangstelling kon rekenen. Een dag per week geen vlees – maar toch nog lekker eten. Een simpel idee, maar als het concept gerepliceerd wordt zal het een grote invloed hebben op mens, milieu en maatschappij.

Sinds de jaren ’80 werkt het Robert Schuman Instituut voor beroeps- en technisch onderwijs, in de Duitstalige Gemeenschap, aan een pedagogisch project rond het concept van milieubehoud en duurzame ontwikkeling.

In het begin waren er bomen

Zoals zo veel scholen begon het Robert Schuman Instituut in de jaren ’80 samen met de leerlingen activiteiten te organiseren rond het thema ‘natuur’ : er werden hagen en inheemse boomsoorten aangeplant, een educatieve vijver gegraven, bloemenvelden gezaaid, enz. Wat is daar nu, twintig jaar later, van overgebleven ? Om te beginnen, een prachtige groene krans die de gebouwen omhult. En verder : een stevig pedagogisch project, dat stap voor stap werd opgebouwd en vandaag is uitgegroeid tot een dynamiek die het hele schoolleven bezielt.

Van de natuur naar de planeet

De milieutop van Rio in 1992 wekte bij veel leerkrachten het bewustzijn dat het wel goed was om de leerlingen over de natuur te leren, maar dat dit op zichzelf onvoldoende was. Er moet ook aandacht worden besteed aan de andere aspecten van het systeem ‘Aarde’ en aan alles wat ertoe bijdraagt dat de bewoners van deze planeet al dan niet over de middelen beschikken om in hun behoeften te voorzien. Vandaag hebben thema’s als gezondheid, democratie, rechtvaardige noord-zuid betrekkingen en burgerschap op een heel natuurlijke manier hun plaats veroverd in het Robert Schuman Instituut.

Jongeren die baas zijn over hun toekomst

De 14 studierichtingen binnen het instituut hebben deze verschillende onderwerpen elk op hun eigen manier in de praktijk omgezet. Hoe kan een school kappers, koks, monteurs of tekenaars zo opleiden, dat ze in hun toekomstige beroep rekening houden met de toekomst van onze planeet ? Het is een essentiële uitdaging in ons onderwijs, die deze leerkrachten met veel succes hebben opgenomen. Ook al blijven bepaalde vragen nog onbeantwoord. Er werd een kalender opgesteld rond duurzame voeding, de school organiseerde een tentoonstelling rond de sociale impact en de gevolgen voor het milieu van de fabricatie van mobiele telefoons of jeans, er werd een videoreportage gemaakt over duurzame ontwikkeling, enz. Al deze initiatieven bieden de leerlingen de mogelijkheid om vaardigheden te ontwikkelen die hen beter voorbereiden bij het vinden van hun plaats in een duurzamere wereld.

ISO14001

Het beheer van de gebouwen, de administratie en de kantoren evolueerde volgens dezelfde principes. Maar liefst 42 verschillende afvalsoorten worden gerecycleerd in diverse ateliers. De verf en de onderhoudsproducten die de school gebruikt, worden gekozen op basis van hun lage impact op het milieu, gerecycleerd papier is de algemene regel,… In het kader van deze maatregelen werd enkele jaren geleden een milieuzorgsysteem ingevoerd, waardoor de school het ISO 14001 certificaat behaalde.

Zeg me wat je eet …

Het Robert Schuman Instituut stelde ook een handvest op met betrekking tot duurzame voeding, dat in de praktijk op talloze manieren wordt toegepast: de refter biedt biologische voeding aan, er zijn partnerships met kleine, plaatselijke producenten en de snoep- en blikjesautomaten werden vervangen door… een appelautomaat. De invoer van deze praktijken bracht meer dan eens een kleine revolutie teweeg, maar vandaag maken ze gewoon deel uit van het dagelijkse leven van de leerlingen en de leerkrachten.

Nieuwe grenzen

Is alles nu perfect in het Robert Schuman Instituut? Uiteraard niet. Er is nog heel wat werk aan de winkel. De participatie van de leerlingen en de ouders in het duurzame beleid van de school staat nog in z’n kinderschoenen. Er zijn plannen om een infrastructuur te bouwen die aangepast is aan het pedagogische project, maar de onderhandelingen om deze uit te voeren, zijn lang en omslachtig. Het ontbreekt de verantwoordelijken van deze instelling dus zeker niet aan boeiende uitdagingen.

In groep ecologisch tuinieren: dat is de even eenvoudige als krachtige formule achter het project ‘Samentuinen’ van de Vereniging voor Ecologisch Leven en Tuinieren (Velt). Velt biedt advies en ondersteuning aan personen of besturen die een samentuin willen oprichten of zich bij een bestaande tuin willen aansluiten. In 2013 ondersteunde de organisatie een dertigtal tuinen in Vlaanderen, waarbij naar schatting 360 gezinnen betrokken waren. Een samentuin is niet enkel ecologisch, hij zorgt ook voor sociale cohesie en groepsvorming.

Zonder kunstmest

Een samentuin is in de eerste plaats een ecologische tuin. “Je gebruikt compost en natuurlijke methodes om ziekten en plagen te bestrijden. Geen kunstmest en pesticiden dus, die een grote ecologische voetafdruk hebben en de bodem vervuilen”, vertelt Velt-directeur Jan Vannoppen. Door het lokale karakter van een samentuin wordt de keten van boer tot bord flink beperkt. Dat betekent meer seizoensgebonden voedsel en minder verpakkingsafval. Een haag en wilde bloemen maken van een tuin ook een toevluchtsoord voor bijen, lieveheersbeestjes en vogels.

Zen worden

“Vaak hebben mensen een stressvolle job, of sommigen hebben geen werk. Tuinieren samen met anderen is dan een manier om de eigenwaarde op te krikken”, legt Jan Vannoppen uit, “of om gewoon rustig en zen te worden”. Het publiek dat deelneemt aan een samentuin is heel gemengd: van hoogopgeleide tweeverdieners met kinderen tot jong- gepensioneerden. In de tuinen worden buurtfeesten georganiseerd en mensen komen er langs voor een babbel. Ook mensen in armoede en van buitenlandse origine werken op verschillende plaatsen mee in een tuin. Op die manier draagt een samentuin bij tot de sociale cohesie. Vaak is ook het gemeentebestuur betrokken partij.

Zelfredzaam

De deelnemers aan een samentuin maken afspraken tijdens een twee à drietal startvergaderingen. Van bij de opstart krijgen de lokale groepen ondersteuning van Velt. De organisatie leidt ook vrijwilligers op tot ʻpraktijkbegeleiders samentuinʼ. Het doel is dat een samentuin na 1 à 2 jaar zelfredzaam wordt. “Een samentuin sluit aan bij het gedachtegoed van transitie: mensen willen lokaal een bijdrage leveren tot een meer sociale en ecologische samenleving”, zegt Jan Vannoppen. “Bovendien toont het project aan dat economie meer is dan de markteconomie. Wat je zelf kweekt, hoef je niet meer in de supermarkt te kopen.”

Schmitz Digital Printing, dat gespecialiseerd is in het digitaal bedrukken van grote oppervlakken, waagde 7 jaar geleden een unieke sprong richting ecologisch printen en creëerde het «Green Attitude»-label. Deze ecologische visie werd over het hele productieproces ingevoerd. De EMAS-registratie in 2010 zette het label nog extra kracht bij. Binnen de drukkerij werd zelf een heus EcoTeam opgericht dat er elke dag opnieuw over waakt dat alle procedures streng worden nageleefd. Het bedrijf levert ook op het sociale vlak al heel wat inspanningen, maar wil die verwezenlijkingen nu ook laten certificeren. Tegelijkertijd wil het bedrijf, dat in 2013 vijftien werknemers telde, blijven groeien.

Een groene drukkerij

“Een drukkerij wordt vaak gezien als een vervuiler die niet alleen bomen kapt, maar ook schadelijke kleurstoffen en oplosmiddelen gebruikt. Ons bedrijf bewijst dag na dag het tegendeel”, constateert Bruno Schmitz, oprichter van Schmitz Digital Printing. De in Ciney gevestigde drukkerij probeert zo veel mogelijk ecologisch verantwoorde inkt te gebruiken, haar schadelijk afval tot een minimum te beperken en haar energieverbruik te reduceren. In 2013 wilt Schmitz het elektriciteitsverbruik met 30 % en het afval met 50 % verminderen. Een ander streefdoel is 75 % van alle afval te kunnen recycleren en daarnaast probeert Schmitz ook nog eens altijd op biologisch afbreekbare dragers te drukken. Het EcoTeam van 3 werknemers waakt dag na dag over de correcte uitvoering van het milieubeheersysteem.

De werknemer, een onmisbare schakel!

Met een stijgende omzet is Schmitz een gezond bedrijf dat 20 werknemers tewerk stelt. Elke werknemer krijgt    een heuse ‘milieubewijs’, waarop staat uitgelegd welke verantwoordelijkheden hij of zij heeft. Iedereen kan ook goede ideeën of voorstellen achterlaten in de ‘green box’. “Onze filosofie kan immers enkel in praktijk worden gebracht als iedereen zijn rol van onmisbare schakel in de keten erkent en als dusdanig ervaart”, verduidelijkt Bruno Schmitz. De crisis weerhoudt Schmitz er niet van om te blijven investeren en de werkgelegenheid te creëren. “Onze sector staat de laatste jaren sterk onder druk van erg goedkope drukkerijen uit het Oosten, vele collega’s hebben die moordende concurrentie niet overleefd”, betreurt Bruno Schmitz. Schmitz probeert immers economie, ecologie en welbevinden van de werknemer te combineren met regionaal verankerd ondernemerschap.

Van de herstelling van stoelen tot de volledige herinrichting van kantoren: Nnof (Nearly New Office Facilities) geeft kantoormeubilair een tweede en zelfs derde leven.  Het bedrijf bouwt bestaand kantoormeubilair om tot nieuwe inrichtingen met een frisse look & feel, op basis van zo veel mogelijk gerecupereerde materialen. Goed voor het milieu (tot 70% minder afval) en voor de portemonnee. Nnof ontstond vanuit de holding PMC, een familiale groep van verhuisfirma’s die na de berekening van hun ecologische voetafdruk besloten een duurzame en toekomstgerichte richting op te gaan.

Frisse herinrichting

Nnof bouwt bestaand kantoormeubilair om tot nieuwe inrichtingen met een frisse look & feel, op basis van zo veel mogelijk gerecupereerde materialen. Het bedrijf kan naar eigen zeggen tussen 50 en 70 procent van het bestaand kantoormeubilair hergebruiken, en zelfs 95 procent van de stoelen. Voor de klant is een ʻgennoftʼ kantoor een stevige kostenbesparing.

Uitsparing van CO2

Door de recyclage van meubilair vermijdt Nnof de ontginning van nieuwe grondstoffen. Nnof ontwikkelde een analysetool voor de levenscyclus van producten, waarmee ze de milieubesparing van haar diensten kan becijferen. Per 200 werkplekken met een Nnof- herinrichting zou tot 17 ton CO2-uitstoot bespaard worden. En ook intern heeft Nnof oog voor ecologie. Op de site van het bedrijf vind je insectenhotels en een bloemenweide, en de medewerkers krijgen cursussen ecodriving.

Groei in crisistijden

Alle medewerkers van Nnof krijgen naast lessen Nederlands ook hef- en tiltechnieken aangeleerd, en training in sociale en interculturele vaardigheden. Nnof werkt ook samen met een beschutte werkplaats. Het bedrijf heeft een doorgedreven competentiebeleid, houdt regelmatige evaluaties en hecht veel belang aan opleiding en coaching. Daarnaast organiseert Nnof open vergadermomenten waarop alle medewerkers input kunnen geven voor de managementbeslissingen. Zo houdt het bedrijf de lijnen kort. “Op twee jaar tijd groeiden we van 120 tot 170 werknemers”, vertelt Anne Lenaerts van Nnof. “Dat is een mooie prestatie in tijden van crisis en een positief toekomstperspectief.”

De Limburgse firma Melotte is het eerste bedrijf ter wereld dat zich specialiseerde in Direct Digital Manufacturing (DDM): een volledig digitaal productieproces, van driedimensionaal ontwerp tot en met de afwerking. Door de verschuiving van vervuilende analoge maakmethodes naar deze digitale productietechnologie vermindert Melotte de schadelijke impact op het milieu met factor 8. Melotte gebruikt DDM onder andere voor dentale toepassingen zoals tandprothesen. Het pionierbedrijf telt 60 medewerkers intern en biedt werk aan nog eens 45 medewerkers in 9 verschillende designcenters, die al meer dan 25.000 patiënten een digitale tandprothese bezorgden.

Cradle to cradle

Door zo weinig mogelijk grondstoffen te gebruiken en afval te produceren, past Melotte het cradle to cradle-principe toe en reduceert het de milieu-impact van haar productieproces met factor 8. Er wordt geen water gebruikt tijdens de productie van de protheses, en met de restwarmte verwarmt het bedrijf haar kantoren. “In tegenstelling tot louter commercieel gedreven keuzes vestigt Melotte de aandacht op keuzes gemaakt voor het welzijn van een duurzame samenleving waar de mens en het milieu centraal staan”, aldus woordvoerster Hildi Willems.

Digitaal designers

Tandtechnicus is een knelpuntberoep in België. “Volgens de statistieken zal in de volgende 25 jaar slechts één tandtechnieker 8 actieve collegaʼs vervangen die anno 2011 aan het werk waren en geleidelijk aan met pensioen gaan”, legt Hildi Willems uit. Het feit dat het beroep niet aantrekkelijk is, heeft deels te maken met het ongezonde traditionele productieproces van prothesen. “Het gieten in was en dupliceren valt bij DDM volledig weg, waardoor wij het beroep heropwaarderen. Het is belangrijk om jongeren te enthousiasmeren. Dat doen we onder meer door ze op te leiden tot digitaal designer,” vertelt Hildi Willems.

Concurrentie van China

Melotte reduceert de productie- en levertermijn tot maximum drie werkdagen. Met haar sterke marktpositie wil het bedrijf de tewerkstelling in eigen land houden. China is de grote concurrent. “De Chinese loonkosten zullen onvermijdelijk stijgen”, aldus Hildi Willems. “Door de snelle veroudering van de eigen bevolking en de toenemende welvaart zal ook de vraag naar tandprotheses in China zelf toenemen. Meer dan hoog tijd dus om niet enkel bij Melotte maar ook wereldwijd het roer om te gooien, als we willen voorkomen dat een eenvoudig kunstgebit op zekere dag een duur luxeproduct wordt.”

Een korte keten en een lokale en ecologische productie moeten ook mogelijk zijn voor onderhouds- en schoonmaakmiddelen. Met die overtuiging creëerden de vrijwilligers van het Rode Kruis Oudergem in 2010 de Sociale en Ecologische Drogisterij. Mensen uit kwetsbare milieus leren tijdens workshops hoe ze op een ecologische en kostenbesparende manier zelf onderhoudsproducten kunnen maken. Het Rode Kruis Oudergem organiseert eveneens opleidingen, zodat ook OCMW’s op hun beurt de workshops kunnen aanbieden.

Een terugkeer naar de oude gewoonten

Een gemiddeld Belgisch huishouden geeft jaarlijks meer dan 250 euro uit aan schoonmaakmiddelen, een hoog bedrag voor kwetsbare gezinnen. Het merendeel van deze middelen zijn bovendien schadelijk en vervuilend voor het leefmilieu. Het is echter mogelijk om met enkele gezonde en goedkope basisproducten zoals witte azijn, sodakristallen, Marseille zeep of essentiële oliën kwalitatief hoogstaande onderhoudsproducten te maken (wasmiddel, vaatwasmiddel, ontkalker, enz.). Het Rode Kruis van Oudergem heeft daarom besloten workshops te geven waar mensen leren hoe ze zelf natuurlijke onderhoudsproducten kunnen maken. Dankzij deze workshops kunnen families hun budget voor schoonmaakmiddelen terugbrengen tot slechts 50 euro per jaar.

Workshops die zichzelf financieren

Oorspronkelijk waren de workshops enkel voor minderbedeelden, maar sinds 2012 kan iedereen voor 20 euro de workshop komen volgen. Dankzij deze bijdrage kan het project zichzelf financieren en kunnen minderbedeelden uit Oudergem gratis aan de workshops deelnemen. De workshops zijn ook een echte ontmoetingsplaats voor mensen van verschillende sociale klassen, culturen en generaties. De Sociale en Ecologische drogisterij is een pionier en het is niet minder dan logisch dat andere Brusselse gemeenten het voorbeeld volgen. Eind 2013 is het Rode Kruis Oudergem gestart met workshops rond het maken van producten voor persoonlijke hygiëne.

CATAPA werd opgericht in 2005 en kan rekenen op een 100-tal vrijwilligers. De organisatie verricht onderzoekswerk en informeert en sensibiliseert rond de grondstoffenproblematiek. Ze focust daarbij op de problemen met grootschalige mijnbouw in Latijns-Amerika. Daartoe werkt CATAPA samen met sociale bewegingen en ngo’s in het Zuiden. CATAPA klaagt niet enkel de gevolgen van mijnbouw aan, maar informeert ook over meer milieuvriendelijke alternatieven zoals recyclage en urban mining (het herwinnen van metalen uit afval). Ze bouwt ook in Vlaanderen aan een breed netwerk van veelal jonge mensen, die zich engageren voor duurzame ontwikkeling.

Breed netwerk

“We bieden mensen een concreet engagement aan rond de Noord-Zuidproblematiek”, vertelt Charlotte Christiaens van CATAPA. De organisatie verricht onderzoekswerk, informeert en sensibiliseert rond de gevolgen van grootschalige mijnbouw in Latijns-Amerika. Daartoe werkt CATAPA samen met sociale bewegingen en ngoʼs in Latijns-Amerika, maar bouwt ze ook in België aan een breed netwerk.

Urban mining

Van smartphones en laptops tot afvoerbuizen en elektriciteitskabels: metalen gebruiken we allemaal. “De ontginning van grondstoffen gebeurt meestal in het Zuiden, en heeft daar grote schadelijke gevolgen”, legt Charlotte Christiaens uit. CATAPA klaagt die gevolgen aan, maar informeert ook over meer milieuvriendelijke alternatieven zoals recyclage en urban mining (het herwinnen van metalen uit afval). Met een publiekscampagne in samenwerking met de vzwʼs Netwerk Bewust Verbruiken en Ecolife wil CATAPA de problematiek bekend maken bij het brede publiek.

Internationaal seminarie

Overleg en participatie staan centraal bij CATAPA: zowel binnen de eigen organisatie als in samenwerking met haar partners in Latijns-Amerika. Ze organiseert ieder jaar een vormings- en een bewegingsweekend waaraan zowel nieuwe geïnteresseerden als ervaren leden deelnemen. En driejaarlijks is er een internationaal seminarie in Latijns-Amerika, waarop Belgische deelnemers lokale organisaties ontmoeten. “We zijn een heel open organisatie. We luisteren naar mekaar en iedereen kan voorstellen doen voor nieuwe initiatieven”, aldus Charlotte Christiaens. “De uitdaging is om vrijwilligers te blijven vormen en motiveren, want zij zijn het fundament van CATAPA”.

Eric Dubois mène un combat sur deux fronts. Il est animateur nature chez Natagora, où il mène le projet « Nature pour tous », qui offre la possibilité à des personnes ayant des difficultés mentales, économiques ou socio-culturelles de découvrir la nature.

Il est également un des organisateurs de la journée « Fokapana ». Durant cette dernière, il tente d'effacer les différences entre les personnes en faisant des activités telles que des ateliers nature, de photographie ou encore par le tai-chi.

L'ouragan « Stan » : entre réforme agraire et pratiques chamaniques

Lorsqu'on tente d'expliquer une catastrophe naturelle, on a de plus en plus tendance à ne pas pointer exclusivement l'élément perturbateur lui-même - un ouragan, par exemple - mais à identifier également divers facteurs anthropiques (politiques, urbanistiques, démographiques, agricoles…) ayant aggravé ou modéré les impacts de celui-ci. Tout bénéfice pour une analyse multidisciplinaire. Mais, influencés par leurs lunettes occidentales ethno-centrées, beaucoup d'experts sont tentés, lorsqu'ils se penchent sur le Sud, de négliger une dimension supplémentaire située aux confins du symbolique et du spirituel : la tombée en désuétude de rites coutumiers.