Landbouw & Platteland

De vereniging « La Ferme du Chant des Cailles » is sinds 2012 gevestigd in het hart van de sociale wijk « Le Logis » in Watermaal-Bosvoorde. Op een terrein van ruim twee hectare brengt ze verschillende projecten op het gebied van stadslandbouw bij elkaar. Ecologie en participatie staan centraal. 

Wijkbewoners nemen het voortouw in een gemeenschappelijke tuin en in het project “Duurzame wijk”. Dit project wil de sociale samenhang van de wijk versterken door de organisatie van ludieke activiteiten. In de gemeenschappelijke tuin kunnen bewoners terecht voor een gezonde en goedkope vrijetijdsbesteding in een aangename en ontspannen sfeer. De tuin bevordert ook de overlevering van planten- en natuurkennis, die in de stedelijke context vaak verloren is gegaan.

Daarnaast vinden er op het terrein verschillende beroepsactiviteiten plaats: er worden groenten geteeld en schapen gehouden voor het maken van kaas. De producten worden verkocht via het model van de SAGAL’s (Solidaire AankoopGroep voor Artisanale Landbouw). Ten slotte worden er ook pedagogische workshops rond geneeskundige kruiden georganiseerd.

In groep ecologisch tuinieren: dat is de even eenvoudige als krachtige formule achter het project ‘Samentuinen’ van de Vereniging voor Ecologisch Leven en Tuinieren (Velt). Velt biedt advies en ondersteuning aan personen of besturen die een samentuin willen oprichten of zich bij een bestaande tuin willen aansluiten. In 2013 ondersteunde de organisatie een dertigtal tuinen in Vlaanderen, waarbij naar schatting 360 gezinnen betrokken waren. Een samentuin is niet enkel ecologisch, hij zorgt ook voor sociale cohesie en groepsvorming.

Zonder kunstmest

Een samentuin is in de eerste plaats een ecologische tuin. “Je gebruikt compost en natuurlijke methodes om ziekten en plagen te bestrijden. Geen kunstmest en pesticiden dus, die een grote ecologische voetafdruk hebben en de bodem vervuilen”, vertelt Velt-directeur Jan Vannoppen. Door het lokale karakter van een samentuin wordt de keten van boer tot bord flink beperkt. Dat betekent meer seizoensgebonden voedsel en minder verpakkingsafval. Een haag en wilde bloemen maken van een tuin ook een toevluchtsoord voor bijen, lieveheersbeestjes en vogels.

Zen worden

“Vaak hebben mensen een stressvolle job, of sommigen hebben geen werk. Tuinieren samen met anderen is dan een manier om de eigenwaarde op te krikken”, legt Jan Vannoppen uit, “of om gewoon rustig en zen te worden”. Het publiek dat deelneemt aan een samentuin is heel gemengd: van hoogopgeleide tweeverdieners met kinderen tot jong- gepensioneerden. In de tuinen worden buurtfeesten georganiseerd en mensen komen er langs voor een babbel. Ook mensen in armoede en van buitenlandse origine werken op verschillende plaatsen mee in een tuin. Op die manier draagt een samentuin bij tot de sociale cohesie. Vaak is ook het gemeentebestuur betrokken partij.

Zelfredzaam

De deelnemers aan een samentuin maken afspraken tijdens een twee à drietal startvergaderingen. Van bij de opstart krijgen de lokale groepen ondersteuning van Velt. De organisatie leidt ook vrijwilligers op tot ʻpraktijkbegeleiders samentuinʼ. Het doel is dat een samentuin na 1 à 2 jaar zelfredzaam wordt. “Een samentuin sluit aan bij het gedachtegoed van transitie: mensen willen lokaal een bijdrage leveren tot een meer sociale en ecologische samenleving”, zegt Jan Vannoppen. “Bovendien toont het project aan dat economie meer is dan de markteconomie. Wat je zelf kweekt, hoef je niet meer in de supermarkt te kopen.”

Zoé Gallez est diplômée en droit et en gestion d'entreprise et a également suivi un master en microfinance. Riche d'une expérience en tant que juriste, notamment au sein de l'Agence-conseil spécialisée en économie sociale, comme assistante à l'UCL, et très engagée dans le monde associatif, elle travaille depuis 2013 chez Terre-en-vue. Cette coopérative a pour but de préserver les terres agricoles en Belgique francophone pour une agriculture durable. Concrètement, la coopérative rassemble l'épargne citoyenne locale et acquiert des terres agricoles pour les mettre à disposition de projets qui visent à produire des aliments de qualité, distribués aux populations locales, dans le respect de la terre et de l'humain.

Julie Hermesse est anthropologue de formation. Elle travaille à l'UCL au laboratoire d'anthropologie prospective  et est chargée de recherche au FNRS. Elle est également membre du GIRAF (Groupe Interdisciplinaire belge de Recherche en Agroécologie). Les recherches de Julie Hermesse portent sur les pratiques plus résilientes que des agriculteurs développent ou remettent en place face aux phénomènes hydro-météorologiques forts, tels que les ouragans, exacerbés par les changements climatiques. Elle a mené ses recherches au Guatemala, à Cuba, aux Philippines et depuis 2014 en Belgique aussi. L'originalité de ses recherches est d'allier ces thématiques d'ordre environnemental avec un regard anthropologique. Ainsi, Jullie Hermesse ne se limite pas aux pratiques mises en place, mais elle adresse également les questions de sens ("qu'est-ce que l'ouragan signifie pour les populations?") et de transmission des pratiques.

Sa thèse doctorale "L'ouragan Stan : quand des glissements de terrain dévoilent des transformations environnementales et culturelles. Ethnographie d'une municipalité de l'altiplano mam du Guatemala", défendue en 2011 au Laboratoire d'anthropologie prospective de l’UCL a été nominée au Doctoral Thesis Award for Future Generations en 2013.

Philippe Baret est Ingénieur agronome.

Professeur ordinaire à l’UCL, il y enseigne la génétique et l’analyse des systèmes. Son groupe de recherche est orienté en priorité sur des dimensions méthodologiques dans des domaines aussi divers que la bioinformatique, la diversité génétique et l’agroécologie. Au sein de l’UCL, Philippe Baret a été co-pilote de la Task Force Développement Durable. Il est également membre du Conseil fédéral de Biosécurité et expert auprès de l’EFSA (European Food Safety Authority). Il est une des chevilles ouvrières du Certificat inter-universitaire "Agroécologie et transition" et est représentant facultaire du Comité permanent de la Chaire Hoover d’éthique économique et sociale.

Très engagé dans une réflexion sur le rôle de l’agroécologie comme alternative à l’agriculture industrielle, Il a co-fondé et présidé notamment le groupe de contact FNRS GIRAF (Groupe Interdisciplinaire belge de Recherche en Agroécologie). Il est enchanté par le regard critique sur le monde qu'il découvre auprès de ses étudiants, associé à une volonté d'agir et de se rendre utile et un souhait de rigueur et d'efficacité. Très engagé dans les débats qui parcourent la société civile, il anime notamment un site sur l'agroécologie.

“Elk vers product dat we eten, kan waardevol zijn voor de plaatselijke economie en werkgelegenheid in Brussel. Daarom wil Eco-Innovation de lokale productie stimuleren en streven naar een korteketenlandbouw.” (Frédéric Morand, gedelegeerd bestuurder van Eco-Innovation).

Eco-Innovation is gesticht door wetenschappers en landbouwingenieurs met een voorliefde voor duurzame ontwikkeling. Sinds 2009 installeert het initiatief moestuinen in verlaten stedelijke zones zoals daken, braakliggende terreinen of oude storten. Hobbytuiniers en professionals kweken er op een ecologische manier lokale groenten en fruit van hoge kwaliteit. Zo brengen ze ook de vergeten groenten weer onder de aandacht.

Solutions durables pour stopper la dégradation des ressources en eau des villes des pays en développement

Cette thèse étudie la gestion des ressources en eau, dans les villes des pays en développement, en proie à une urbanisation anarchique. Elle met en évidence les facteurs à l'origine de la gestion approximative de leurs ressources en eau et développe une stratégie cohérente pour une gestion rationnelle et durable de l'eau. L'étude a été menée dans le bassin versant de l'Abiergué à Yaoundé (Cameroun) et repose sur une démarche holistique et participative, découlant d'une combinaison des approches "Gestion Intégrée des Ressources en Eau " et "Ecosystème et Santé humaine".

l en ressort que des facteurs d'ordre historique, politique, économique, social, environnemental et mésologique ont structurés une gestion des ressources en eau marquée par de nombreuses lacunes et contraintes. Le faible accès à l'eau potable et à l'assainissement, les inondations, l'endémicité des maladies hydriques, la pollution des eaux... contribuent à la paupérisation des ménages et freinent le développement des villes.

A travers différents scénarios,  l'étude propose des actions concrètes qui intègrent l'éducation, l'amélioration du service de collecte et de traitement des déchets et leur gestion efficace, l'aménagement de l'espace urbain, tout en prenant aussi en compte les aspects sociaux et fonciers.

De molen van Hollange dreigde te verdwijnen toen Dominique Delacroix, directeur onderzoek en ontwikkeling in de biotechnologie-industrie, verliefd werd op deze plek. Hij kocht de molen in augustus 1991, knapte hem op en vestigde er een artisanale maalderij-bakkerij, gespecialiseerd in speltbloem en -brood zonder additieven. Al heel snel kon hij met deze kwaliteitsproducten de consument overtuigen en vandaag de dag komt men vanuit de hele Benelux naar deze kleine bakkerij in het hartje van Hollange.

Dankzij een strenge selectie van inheemse graansoorten en een wetenschappelijk onderzoek naar spelt in samenwerking met de UCL en de C-RAW, biedt de molen van Hollange uitzonderlijk smaakvolle en gezonde producten aan. De watermolen werkt opnieuw als vroeger, dankzij de kracht van de rivier “la Strange”. In het atelier houden Jocelyne, Christophe en Emannuelle de boel draaiende. Zij maken deel uit van een socio-professioneel inschakelingstraject en krijgen op deze vredige plek het ambacht aangeleerd.

In het totaal zijn een twaalftal personen betrokken bij dit alternatief bedrijfje dat volledig zonder subsidies werkt. Er is wel een nauwe samenwerking met de Waalse openbare dienst voor tewerkstelling en vorming, het Waals Agentschap voor de integratie van personen met een handicap, het centrum voor deeltijds leren en de centra voor landbouwkundig onderzoek. Naast de graanproducenten en de medewerkers in opleiding, genoot ook een breed netwerk van bakkers in opleiding van de opgebouwde knowhow, met als doelstelling om zelf als ambachtsman aan de slag te gaan in Luik, Brussel of in Waals-Brabant.

Deze mooie economische en sociale verwezenlijkingen hebben het ook mogelijk gemaakt om een ambitieus natuurproject te realiseren langs “la Strange” en de fietsroute die vandaag langs de molen loopt. De sparren die in de vallei groeiden werden allemaal weggehaald om plaats te maken voor de aanplanting van loofbomen op de hellingen. Samen met de aanleg van verschillende meren heeft dit bijgedragen tot het herstel van het landschap en het ecosysteem.

De molen van Hollange produceert 1200 kg brood per dag en heeft een omzet van 400.000 euro. Na vier jaar coaching om de verschillende facetten van de job onder de knie te krijgen, nam dochter Adrienne ondertussen de fakkel over van haar vader. De uitdaging? De verdere ontwikkeling van het bedrijf in goede banen leiden, zonder de geest van het project uit het oog te verliezen: kwaliteitsproducten vervaardigen op basis van wetenschappelijk onderzoek op een vredevolle plek waar mens en milieu centraal staan.